1
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
HIĐROCACBON
NHIÊN LIỆU
Dạng 1
Cách viết Công thức cấu tạo của các hợp chất hữu cơ
Lý thuyết và Phương pháp giải
Lý thuyết cần nhớ
- Các hợp chất hữu cơ có cùng công thức phân tử nhưng có cấu tạo hóa học khác
nhau, dẫn tới tính chất hóa học khác nhau được gọi là các chất đồng phân của nhau
- Ankan là những hidrocacbon no mạch hở có công thức chung CnH2n+2 (n ≥ 1)
- Xicloankan là hidrocacbon không no, mạch hở chứa 1 nối đôi C=C trong phân tử,
có công thức chung là CnH2n (n ≥ 2)
- Ankadien: là hidrocacbon mạch hở, chứa 2 nối đôi trong phân tử, có công thức
chung là CnH2n-2(n ≥ 3)
- Ankin là hidrocacbon mạch hở, chứa một nối ba C ≡ C trong phân tử, có công
thức chung CnH2n-2 (n ≥ 3)
- Hidrocacbon thơm (aren) là loại hidrocacbon trong công thức phân tử có một hay
nhiều nhân bezen, đại diện cho dãy đồng đẳng aren là phân tử benzen có công thức
tổng quát CnH2n-6 (n ≥ 6)
Phương pháp chung:
Bước 1: Tính độ bất bão hòa (số liên kết và vòng)
Bước 2: Viết cấu trúc mạch cacbon (không phân nhánh, có nhánh, vòng) và đưa
liên kết bội (đôi, ba) vào mạch cacbon nếu có
Bước 3: Đưa nhóm chức vào mạch cacbon (thông thường các nhóm chức chứa
cacbon thường được đưa luôn vào mạch ở bước 3)
Lưu ý đến trường hợp kém bền
hoặc không tồn tại của nhóm chức (ví dụ nhóm –OH không bền và sẽ bị chuyển vị
khi gắn với cacbon có liên kết bội)
Bước 4: Điền số H vào để đảm bảo đủ hóa trị của các nguyên tố, sau đó xét đồng
phân hình học nếu có
Chú ý với các bài tập trắc nghiệm có thể không cần điền số
nguyên tử H
2
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
♦ Xác định độ bất bão hõa của hợp chất hữu cơ CxHyOzNtXv theo công thức:
Chú ý:
-Công thức tính ở trên chỉ áp dụng cho hợp chất cộng hóa trị
-Các nguyên tố hóa trị II như oxi, lưu huỳnh không ảnh hưởng tới độ bất bão hòa
Bài tập vận dụng
Bài 1: Hợp chất C5H10 có bao nhiêu đồng phân cấu tạo của anken?
Hướng dẫn:
Vì C5H10 là anken nên C5H10 là mạch hở, có 1 liên kết pi
Có 5 đồng phân anken của C5H10
CH3-CH2-CH2-CH=CH2
CH3-CH2-CH=CH-CH3
CH3-CH2-C(CH3)=CH2
CH3-CH=C(CH3)-CH3
CH3-CH(CH3)-CH=CH2
Bài 2: Có bao nhiêu đồng phân cấu tạo có công thức phân tử C6H14?
Hướng dẫn:
⇒ Ankan ⇒ Chỉ có liên kết đơn
Vậy C6H14 chỉ có 5 đồng phân cấu tạo
3
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
CH3-CH(CH3)-CH2-CH2-CH3
CH3-CH2-CH(CH3)-CH2-CH3
CH3-CH(CH3)-CH(CH3)-CH3
CH3-C(CH3)2-CH2-CH3
Bài 3: Có bao nhiêu đồng phân ứng với công thức phân tử C4H10
Hướng dẫn:
⇒ Ankan ⇒ Chỉ có liên kết đơn
Vậy C4H10 có 2 đồng phân
CH3-CH2-CH2-CH3
CH3-CH(CH3)-CH3
Dạng 2
Cách gọi tên các hợp chất hữu cơ
Lý thuyết và Phương pháp giải
1
Tên gọi thông thường
Không tuân theo quy tắc khoa học nào, thường xuất hiện từ xưa và bắt nguồn từ
nguyên liệu hoặc tên nhà bác học tìm ra, hoặc một địa điểm nào đó trong tính chất
của hợp chất đó
Ví dụ: Axit fomic (axit kiến); olefin (khí dầu); axit axetic (axit giấm);…
2
Danh pháp hợp lý
Gọi theo hợp chất đơn giản nhất, các hợp chất khác được xem là dẫn xuất của
chúng, ở đó nguyên tử H được thay thế bằng các gốc hữu cơ
Ví dụ: CH3 - OH : rượu metylic (cacbinol)
CH3 - CH2 - OH : rượu etylic (metyl cacbinol)
4
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
3
Danh pháp quốc tế:
Gọi theo quy ước của Liên đoàn quốc tế hoá học lý thuyết và ứng dụng (IUPAC)
a) Dựa vào bộ khung C xuất phát từ các hiđrocacbon no mạch thẳng
* Các hợp chất cùng loại (cùng dãy đồng đẳng), cùng nhóm chức thì có đuôi giống
nhau
-Hiđrocacbon no (ankan) có đuôi an:
Ví dụ: CH3 – CH2 – CH3 : propan
-Hiđrocacbon có nối đôi (anken) có đuôi en:
Ví dụ: CH2 = CH – CH3 : propen
-Hiđrocacbon có nối ba (ankin) có đuôi in:
Ví dụ: HC≡C– CH3 : propin
-Hợp chất anđehit có đuôi al:
Ví dụ: CH3 – CH2 - CHO : propanal
-Hợp chất rượu có đuôi ol:
Ví dụ: CH3 – CH2 – CH2 - OH : propanol
-Hợp chất axit hữu cơ có đuôi oic:
Ví dụ: CH3 – CH2 - COOH : propanoic
-Hợp chất xeton có đuôi on:
Ví dụ: CH3 – CHO – CH2 – CH3 : but – 2 - on
* Để chỉ số nguyên tử cacbon có trong mạch chính, người ta dùng các phần nền
(phần đầu) sau:
Số nguyên tử C Phần nền
1 meta
5
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
2 eta
3 propa
4 buta
5 penta
6 hexa
7 hepta
8 octa
9 nona
10 deca
………………………
………………………
b) Nhóm thế
Cần chú ý rằng, trong hoá hữu cơ, tất cả những nguyên tử khác hiđro (như Cl, Br,
…) hoặc nhóm nguyên tử (như – NO2, - NH2,…, các gốc hiđrocacbon CH3-, C2H5-
,…) đều được coi là nhóm thế
c) Các bước gọi tên hợp chất hữu cơ phức tạp
Bước 1: Chọn mạch C chính
Đó là mạch C dài nhất hoặc ít C nhưng chưa nối đôi,
nối ba, nhóm thế, nhóm chức, …
Bước 2: Đánh số thứ tự các nguyên tử C (bằng chữ số ả rập) trong mạch chính
xuất phát từ phía gần nhóm chức, nối đôi, nối ba, nhóm thế, mạch nhánh
* Quy tắc đánh số: Ưu tiên đánh số lần lượt theo thứ tự:
Nhóm chức → nối đôi ba → mạch nhánh
6
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
* Đối với hợp chất tạp chức thì ưu tiền lần lượt:
Axit → anđehit → rượu
Bước 3: Xác định các nhóm thế và vị trí của chúng trên mạch C chính
Bước 4: Gọi tên
+ Trước tiên gọi tên các nhóm thế và vị trí của chúng trên mạch C chính, cuối cùng
gọi tên hợp chất với mạch C chính
+ Nếu có nhiều nhóm thế giống nhau thì gộp chúng lại và thêm từ đi (2), tri (3),
tetra (4), penta (5),…
+ Theo quy tắc: Con số chỉ vị trí của nhóm thế đặt trước tên gọi của nó, con số chỉ
vị trí nối đôi, nối ba và nhóm chức (ở mạch C chính) đặt ở phía sau
Bài tập vận dụng
Bài 1: Viết công thức cấu tạo của hợp chất có tên sau đây:
1, 1, 2, 2 – tetracloetan
Hướng dẫn:
Ta đi từ đuôi an (hidrocacbon no) → etan(có 2C), tetraclo (có 4 clo thế ở các vị trí
1, 1, 2, 2)
Do đó CTCT là : CHCl2-CHCl2
Bài 2: Cho công thức cấu tạo sau, hỏi hợp chất này tên là gì?
CH2=CH-CH(CH3)-CH(CH3)-CH2-CH3
Hướng dẫn:
Ta xác định mạch chính có 6C
CTCT này mạch hở, có 1 liên kết ―=‖, còn lại là liên kết đơn → Anken → Vị trí
nối đôi ở C đầu tiên
Hợp chất này có 2 nhóm –CH3 ở nhánh, ở vị trí C số 3 và số 4
Vậy tên gọi của hợp chất này là: 3, 4 – dimetylhex – 1 – en
7
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
Dạng 3
Bài tập gọi tên các hợp chất hữu cơ
Bài 1: Ankan X có công thức cấu tạo :
Tên gọi của X là
A
2—isopropylbutan
B
3—isopropylbutan
C
2,3—đimetylpentan
D
3,4—đimetylpentan
Bài 2: Hợp chất CH3CH(CH3)CH(CH3)CH=CH2 có tên gọi là
A
3,4—đimetylpent—1—en
B
2,3—đimetylpent—4—en
C
3,4—đimetylpent—2—en
D
2,3—đimetylpent—1—en
Bài 3: Trường hợp nào sau đây có công thức cấu tạo không đúng với tên gọi đã
cho ?
8
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
Bài 4: Hợp chất hữu cơ X có công thức C4H9Br
Đun hỗn hợp gồm X, KOH và
ancol etylic thấy chỉ tạo ra but—1—en
Tên gọi của X là
A
1—brombutan
B
2—brombutan
C
1—brom—2—metylpropan
D
2—brom—2—metylpropan
Bài 5: Hợp chất hữu cơ X có công thức cấu tạo : CH2=CHOCOCH3
Tên gọi của X
là
A
metyl acrylat B
vinyl axetat
C
vinyl fomat D
anlyl fomat
Bài 6: Tên thay thế của chất có cấu tạo CH3CHClCH3 là
A
2-clopropan B
propyl clorua
C
propylclorua D
2-clo propan
Bài 7: Tên gọi của chất có CTCT dưới là:
A
2-etyl-3-metylbutan
B
3-etyl-2-metylbutan
C
2,3-đimetylpentan
D
2,3-đimetylbutan
Bài 8: Tên gọi của chất hữu cơ X có CTCT :
A
2-metyl-2,4-đietylhexan
9
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
C
3,3,5 -trimetylheptan
B
2,4-đietyl-2-metylhexan
D
3-etyl-5,5-đimetylheptan
Bài 9: Trong các chất dưới đây, chất nào được gọi tên là đivinyl ?
A
CH2 = C = CH-CH3 B
CH2 = CH-CH = CH2
C
CH2-CH-CH2 -CH = CH2 D
CH2 = CH - CH = CH - CH3
Bài 10: Chất dưới có tên gọi là ?
A
2,2-đimetylbut-1-in
B
2,2-đimeylbut-3-in
C
3,3-đimeylbut-1-in
D
3,3-đimeylbut-2-in
Đáp án và hướng dẫn giải
1
C 2
A 3
D 4
A 5
B
6
A 7
C 8
C 9
B 10
C
Bài 1: Vẽ lại công thức cấu tạo của ankan X là:
Vậy ankan X có tên gọi là: 2,3—đimetylpentan
⇒ Chọn C
10
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
Bài 2: Hợp chất trong bài có liên kết đôi ⇒ Là anken ⇒ C có liên kết đôi ở đầu
mạch đánh số 1
Tên gọi là: 3,4—đimetylpent—1—en
⇒ Chọn A
Bài 3: Trường hợp D là tên không đúng với tên gọi, tên gọi của hợp chất ở đáp án
D phải là: 3,3 – đimetylpentan
⇒ Chọn D
Bài 4:
Vì chỉ tạo ra 1 sản phẩm là but – 1 – en nên hợp chất X phải có nhóm thế -Br ở đầu
mạch ⇒ Tên gọi của X là: 1 – brombutan
⇒ Chọn A
Bài 5:
Ta có gốc CH2=CH- gọi là vinyl, nhóm CH3COO- gọi là axetat ⇒ Tên gọi của X
CH3COOCH=CH2 là vinyl axetat
⇒ Chọn B
Bài 6:
Ta thấy nhóm thế -Cl ở vị trí C số 2
⇒ Tên gọi của CH3CHClCH3 là: 2 –
clopropan
Tên thay thế cần viết liền không cách
⇒ Chọn A
Bài 7: Vẽ lại công thức cấu tạo của hợp chất:
Vậy tên gọi của hợp chất là: 2, 3 – ddimetylpentan
⇒ Chọn C
Bài 8: Vẽ lại công thức cấu tạo của hợp chất hữu cơ X là:
11
Biên soạn Đình Thọ Hidrocacbon, Nhiên liệu Hóa học 9
Vậy tên gọi của X là: 3,3,5 –trimetylheptan
⇒ Chọn C
Bài 9:
Vì CH2=CH- là vinyl nên CH2=CH-CH=CH2 là đivinyl
⇒ Chọn B
Bài 10: Hợp chất có liên kết ba ở đầu mạch ⇒ ankin ⇒ Tên gọi là: 3,3 –
đimetylbut – 1 – in
⇒ Chọn C
Cập Nhật 2023-06-01 02:48:35am